Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος εορτάζει στις 23 Απριλίου του Αγίου Γεωργίου. Ιδρύθηκε από τον Όσιο Ξενοφώντα τον 10^ο αιώνα. Η Μονή βρίσκεται σε ομαλή τοποθεσία κοντά στη θάλασσα και κοντά στις Μονές Δοχειαρίου και Παντελεήμονος. Κατέχει την 16^η θέση στην ιεραρχία των αγιορείτικων μονών. 

Σε επίσημα έγγραφα αναφέρεται για πρώτη φορά το 1033 αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι η πρώτη μνεία της Μονής χρονολογείται το 998. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ προσάρτησε σ’ αυτήν τη Μονή Ιερομνήμονος. Από έγγραφα της Ξενοφώντος πληροφορούμαστε ότι γύρω στα 1083 έγινε μοναχός ένας ναύαρχος φίλος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Γ’ Βοτανειάτη, ο οποίος πρόσφερε την περιουσία του κάνοντας σημαντικές επεκτάσεις στα κτίρια. Το 1225 πειρατές λεηλάτησαν και κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της Μονής και μία δεκαετία αργότερα συνεχίστηκαν οι επιδρομές από μισθοφόρους. Το 1817 κάηκε και ανακαινίστηκε από τον ηγούμενό της Φιλόθεο. Το 1794 με σιγίλλιο του Πατριάρχη Γαβριήλ η Ξενοφώντος ανακηρύχτηκε κοινοβιακή κοινότητα.

Το ‘παλιό’ Καθολικό σήμερα αποτελεί μέρος του μοναστικού πληθυσμού. Διατηρούνται τοιχογραφίες ζωγραφισμένες από τον Κρητικό ζωγράφο Αντώνιο το 1544 και στην αψίδα έχει χαραχτεί η ημερομηνία 1545 όπου μαρτυρεί την ανακαίνιση του ναού. Το ‘νέο’ Καθολικό άρχισε να χρίζεται το 1809 και ολοκληρώθηκε το 1819. Έχει μαρμάρινο τέμπλο και η συλλογή φορητών εικόνων φυλάσσεται προσωρινά στον ναό. Ο διάδρομος ανάμεσα στο Καθολικό και στην Τράπεζα διακοσμείται με τοιχογραφίες. Μία επιγραφή αναφέρει ως δωρητές τον ηγεμόνα της Βλαχίας Ιωάννη Ματθαίο και την σύζυγο του Ελένη Βεσσαράβα. 

Οι τοιχογραφίες της παλιάς Τράπεζας χρονολογούνται το 1575 αλλά επιζωγραφίστηκαν το 1640. Στο ‘νέο’ Καθολικό φυλάσσονται επίσης δυο ψηφιδωτές εικόνες του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου του 13^ου αιώνα και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, αντίγραφο της εικόνας που καταστράφηκε στο μοναστήρι της Χώρας κατά την Άλωση την Κωνσταντινούπολης. Η εικόνα αρχικά ανήκε στη Μονή Βατοπαιδίου αλλά μετά πέρασε στην κυριότητα της Ξενοφώντος το 1730. Η Μονή έχει 14 παρεκκλήσια από τα οποία τα 8 είναι μέσα και τα 4 διακοσμούνται με τοιχογραφίες. Στην Ξενοφώντος ανήκει η Σκήτη του Ευαγγελισμού και 20 Καλύβες.

Η βιβλιοθήκη περιέχει 600 χειρόγραφα, 8 περγαμηνές, ειλητάρια, έγγραφα και πάνω από 7.000 έντυπα βιβλία.

ΚΕΙΜΗΛΙΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ

Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται αρκετές φορητές εικόνες, σταυροί, λειτουργικά αντικείμενα, ιερά λείψανα, άμφια και ένα κομμάτι του Τίμιου Ξύλου. Μεταξύ των κειμηλίων είναι και η εικόνα της Μεταμορφώσεως φτιαγμένη από κηρομαστίχα.

ΕΙΚΟΝΑ ΠΑΝΑΓΙΑ ΟΔΟΓΗΤΡΙΑ

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας είναι αντίγραφο της εικόνας που καταστράφηκε στο μοναστήρι της Χώρας κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η εικόνα αρχικά ανήκε στη Μονή Βατοπαιδίου αλλά εξαφανιζόταν και έφτανε χωρίς να ξέρει κάποιος στη Μονή Ξενοφώντος και ενώ την γυρνούσαν πίσω η εικόνα συνέχιζε να εμφανίζεται στη Ξενοφώντος. Ανήκει πλέον στην κυριότητα της Μονής Ξενοφώντος από το 1730.

ΑΞΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

Στη Μονή αυτή αξίζει να δουν οι επισκέπτες το παλαιό καθολικό με τις τοιχογραφίες της κρητικής σχολής (1544), το παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου καθώς και την τράπεζα όπου φέρονται τοιχογραφίες του 1475.