Η Ιερά Μονή Κουλτουμουσίου εορτάζει την Μεταμόρφωση της Σωτήρος στις 6 Αυγούστου. Ιδρύθηκε από τον Όσιο Κουλτουμούση κατά τα τέλη του 13^ου αιώνα. Η Μονή βρίσκεται νοτιοδυτικά των Καρυών σε απόσταση 500μ. Πρώτος κοσμήτορας της Μονής υπήρξε ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός. Η πρώτη ιστορικά αποδεδειγμένη ένδειξη σχετική με την ύπαρξη της Μονής χρονολογείται το 1169 και προέρχεται από τον Ησαΐα, τον ηγούμενο της Μονής Κουλτουμουσίου. 

Το 1334 για να αυξηθούν τα έσοδα της Μονής προσαρτήθηκαν σ’ αυτήν η Μονή Φιλαδέλφου και το 1428 η Μονή Αλυπιού από τον πρωτεπιστάτη Ισαάκ. Το 1766 μόνασε στην Κουλτουμουσίου ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ματθαίος που την ανακαίνισε και της αφιέρωσε την περιουσία του. Η Μονή δέχθηκε πολλές επιθέσεις από ληστές και πειρατές τον 12^ο και 13^ο αιώνα και από Καταλανούς μισθοφόρους τον 14^ο αιώνα. Το 1497 λόγω πυρκαγιάς υπήρξαν σοβαρές καταστροφές που όμως χάρη τη βοήθεια του ηγεμόνα της Βλαχίας Ραδούλ το Μέγα, ο οποίος πρόσφερε πόρους για την ανοικοδόμηση των κτιρίων και την ανέγερση του μεγάλου πύργου το 1508. Βοήθεια ήρθε και από τον βοεβόδα Νεάγκου για την ολοκλήρωση της ανοικοδόμησης. Το 1767 πάλι λόγω πυρκαγιάς καταστράφηκε η ανατολική πτέρυγα της Μονής. Οι ζημιές επισκευάστηκαν με τη βοήθεια του Πατριάρχη της Αλεξανδρείας Ματθαίου Γ’. Το 1857 και το 1870 επιβίωσε από τις πυρκαγιές χάρις τη βοήθεια Ελλήνων επισκόπων. Η τελευταία καταστροφή αυτού του είδους συνέβη το 1980 με την καταστροφή της ανατολικής πτέρυγας η οποία τυλίχτηκε στις φλόγες.

Η Μονή άκμασε στα τέλη του 14^ου αιώνα όταν έγινε ηγούμενος ο Χαρίτων, ο οποίος ζήτησε την οικονομική υποστήριξη των ηγεμόνων της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Ένας από τους γενναιόδωρους ευεργέτες της Μονής Κουλτουμουσίου υπήρξε ο πρίγκιπας Ιωάννης Βλαδισλάβος καθώς ανέλαβε σχεδόν όλες τις δαπάνες της ανοικοδόμησης. Ο πατριάρχης Αντώνιος όταν η Μονή άρχισε να αποκτά φήμη, την ανακήρυξε ‘πατριαρχική’ και ‘στραυροπηγιακή’. Οικονομική υποστήριξη δόθηκε και από ηγεμόνες Ρουμάνους και συνεχίστηκε μέχρι το 1861. Στη δικαιοδοσία της Μονής Κουλτουμουσίου είναι 18 Κελιά και 3 Ερημητήρια, στην οποία ανήκει και η κοντινή Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονα.

Το Καθολικόν χρονολογείται από το 1540 και τιμάται στο όνομα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (6 Αύγουστου). Οι τοιχογραφίες, έργα ζωγράφων της Κρητικής Σχολής, χρονολογούνται την ίδια περίοδο. Αριστερά της Λιτής έχει προσαρτημένο το παρεκκλήσι της Θεοτόκου.

Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν πάνω από 3.500 έντυπα βιβλία, πάνω από 350 χειρόγραφα και 100 εικονογραφημένοι πάπυροι και ο κώδικας απ.60 του 1711. Η Τράπεζα χρονολογείται από τον 18^ο αιώνα, ενώ η Φιάλη και το κωδωνοστάσιο, ανεξάρτητο από το Καθολικό, είναι του 19^ου αιώνα.

ΚΕΙΜΗΛΙΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ

Στο σκευοφυλάκιο διατηρούνται πολύτιμα άμφια και αντικείμενα μεγάλης αξίας, λείψανα αγίων όπως αυτά του Αγίου Γεράσιμου (+1812) που διασώθηκαν μετά από όλες τις πυρκαγιές, μέρος των λειψάνων του Αγίου Παντελεήμονος, το αριστερό πόδι της Θεομήτορος Άννης, το αριστερό χέρι του Γρηγορίου του Θεολόγου και το σαγόνι του Αγίου Χαραλάμπους. Υπάρχουν 100 φορητές εικόνες, μία εικόνα της Θεοτόκου που μεταφέρθηκε εδώ και 200 χρόνια στο παρεκκλήσι του Καθολικού Ακάθιστου και η οποία είχε παραμείνει ανέπαφη κατά την πυρκαγιά του Μετοχίου της Μονής στην Κρήτη. Όμοια εικόνα, δώρο του Αλέξιου του Κομνηνού, βρίσκεται στο Ιερό Βήμα και βγαίνει για κοινή προσκύνηση στις 6 Αυγούστου, μέρος της πανηγύρεως. Από τις πιο πολύτιμες εικόνες όμως της Μονής Κουλτουμουσίου είναι η θαυματουργή εικόνα της ‘Φοβέρας Προστασίας’ που θεωρείται ακατάλυτη από φλόγες καθώς έχει επιβιώσει μετά από τόσες πυρκαγιές.

ΕΙΚΟΝΑ ΦΟΒΕΡΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Ενσωματωμένο στον εξωνάρθηκα είναι το παρεκκλήσι οπού βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Φοβέρας Προστασίας. Θεωρείται ακατάλυτη από φλόγες αφού έχει επιβιώσει μετά από τόσες πυρκαγιές. Η προέλευση της είναι μάλλον κρητική και σύμφωνα με την παράδοση, μία φορά όταν πειρατές επιτέθηκαν στην Μονή, η Παναγία έστειλε αδιαπέραστη ομίχλη που υποχρέωσε τους ξαφνιασμένους επιτιθέμενους να οπισθοχωρήσουν και να φύγουν.