Η Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος εορτάζει στις 27 Ιουλίου του Αγίου Παντελεήμονος. Η Μονή που βλέπουμε στις μέρες μας και η οποία χτίστηκε το 1765, δεν είναι η αρχική που βρίσκεται μισής ώρας δρόμο από την σημερινή Μονή και είναι γνωστή ως Παλαιομονάστηρο. Η παλιά Μονή του Αγίου Παντελεήμονος που ήταν επίσης γνωστή ως ‘Θεσσαλονικέως’ ιδρύθηκε τον 11^ο αιώνα, αλλά ερημώθηκε μετά από μερικές δεκαετίες. Ως Παντελεήμονα ονόμασαν οι σύγχρονοί του ένα γιατρό που το αληθινό του όνομα ήταν Πανταλέων. Οι συνάδελφοι του κατέδωσαν στον Μαξιμιανό τον χριστιανό γιατρό που εργαζόταν στην αυλή της Νικομήδειας. Ο Μαξιμιανός διέταξε αμέσως το βασανισμό και τον αποκεφαλισμό του. Η Μονή βρίσκεται στη ΝΔ παραλία του Άθω κοντά στη θάλασσα και σε απόσταση μίας ώρα από την Δάφνη και τη Μονή Ξενοφώντος. Η Μονή κατέχει την 19^η θέση στην ιεραρχία των αγιορείτικων μονών. 

Γύρω στα 1030 μία ομάδα Ρώσων μοναχών μαζί με τον ηγούμενο τους Λαυρέντιο εγκαταστάθηκαν στη μικρή Μονή Ξυλουργού. Καθώς μεγάλωσε η μοναστική κοινότητα της παραχωρήθηκε το 1118 η ιδιοκτησία της διοίκησης της κατεστραμμένης Μονής του Αγίου Παντελεήμονος από τον Πρώτο και την Ιερά Σύναξη του Αγίου Όρους. Δυστυχώς δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου πληροφορίες για την Μονή τον 12 και 13^ο αιώνα γιατί μία τεράστια πυρκαγιά κατέστρεψε όλα τα ιστορικά στοιχεία της. Η πρώτη επιβεβαιωμένη μαρτυρία ύπαρξης της Μονής που έχουμε σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι από ένα χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου. Μέχρι το 1497 η πλειοψηφία της μοναστικής κοινότητας εκείνης της εποχής ήταν Έλληνες μοναχοί. 

Η ανάπτυξη της Μονής συνεχίστηκε μέχρι τον 15^ο αιώνα από δωρεές αυτοκρατόρων και Σέρβων ηγεμόνων. Οι Ταταρικές επιδρομές στη Ρωσία το 1237 είχε ως αποτέλεσμα την μείωση εισροής Ρώσων μοναχών αλλά μετά την απελευθέρωση της Ρωσίας , άρχισε νέα κάθοδος Ρώσων μοναχών και οι δωρεές των τσάρων στα πρώτα χρόνια του 16^ου αιώνα έφεραν ξανά την ευημερία στη Μονή. Μερικές δεκαετίες αργότερα ξέσπασε οικονομική κρίση και το 1626 η κεντρική διοίκηση του Αγίου Όρους ανέλαβε τη διαχείριση της Μονής. 

Το 1735 η διοίκηση της Παντελεήμονος πέρασε σε ελληνικά χέρια και ο Έλληνας ηγούμενος αποφάσισε να αναγείρει μία νέα Μονή σε άλλη τοποθεσία. Έτσι το 1765, Έλληνες και Ρώσοι μοναχοί άρχισαν την οικοδόμηση της στη ακτή εκεί που υπήρχε από το 1676 ένα μικρό μοναστήρι, το οποίο είχε ιδρυθεί από τον επίσκοπο Ιερισσού Χριστόφορο. Η επιγραφή πάνω από την είσοδο του ναού ‘η επιλεγόμενη Ρωσική’ χρονολογείται από αυτή την περίοδο. Το 1806 ο πατριάρχης Καλλίνικος Ε’ εξέδωσε σιγγίλιο στο οποίο αναφέρεται ότι στο εξής η Μονή θα ονομάζεται ‘αυθεντικόν κοινόβιον των Καλλιμάχηδων’. Το 1839 υπάρχει συνεχώς αυξανόμενος αριθμός Ρώσων μοναχών με αποτέλεσμα την εκλογή Ρώσου ηγουμένου για πρώτη φορά το 1875. Από το 1869 που ο ηγούμενος της Μονής είναι Ρώσος η λειτουργία ψάλλεται και στις δυο γλώσσες. Οι τσάροι έδωσαν τεράστια χρηματικά ποσά για την επέκταση της Μονής και στις Σκήτες του Αγίου Όρους που κατοικούσαν Ρώσοι μοναχοί.

Το παλιό Καθολικό οικοδομήθηκε στα 1811-1821 και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Παντελεήμονα που τιμάται στις 27 Ιουλίου. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό είναι ρώσικης τεχνοτροπίας. Η Τράπεζα κτίστηκε το 1892 και τοιχογραφήθηκε το 1897. Πάνω από την Τράπεζα υψώνεται το κωδωνοστάσιο με τις καμπάνες, μεταξύ των οποίων η μεγάλη καμπάνα του τσάρου. Η Μονή έχει 25 παρεκκλήσια , 2 από τα 5 Κελιά της βρίσκονται στις Καρυές και 2 Σκήτες.

Η βιβλιοθήκη έχει ένα μεγάλο αριθμό βιβλίων στις γλώσσες των σλαβικών και των ελληνικών, 2.500 έντυπα βιβλία, 1.920 χειρόγραφα, ένας κώδικας αρ. 6 ένα εικονογραφημένο κήρυγμα του Γρηγορίου, ο κώδικας αρ. 2 Ευαγγελιστάριο βυζαντινής προέλευσης.

ΚΕΙΛΗΛΙΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ

Κειμήλια, άμφια, ιερά λείψανα και θησαυροί καθώς και αρκετές φορητές εικόνες είναι δώρα των τσάρων και άλλων μελών της ρωσικής αυτοκρατορίας. Επίσης φυλάσσονται ένα τεμάχιο του Τίμιου Ξύλου, πολλοί σταυροί, λειψανοθήκες και εικόνες, όπως οι εικόνες της Παναγίας από την Ιερουσαλήμ και του Ιωάννη του Βαπτιστή. Αυτή που τιμάται όμως περισσότερο είναι η θαυματουργή εικόνα του Αγίου Παντελεήμονα που βρίσκεται στο νέο ναό της Μονής. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα προέρχεται από το μικρό μοναστικό οικισμό του Ξυλουργού, που ιδρύθηκε το 1030.

ΑΞΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

Στη Μονή αυτή αξίζει να δουν οι επισκέπτες το μεγάλο καμπαναριό κατασκευής 1893, με τη μεγαλύτερη αγιορείτικη καμπάνα, καθώς και τη βιβλιοθήκη της Μονής με τα σπάνια εικονογραφημένα χειρόγραφα.