Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας εορτάζει στις 5 Ιουλίου της Κοιμήσεως του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη από τον οποίο χτίστηκε και η Μονή το 963μ.Χ. Οι μοναχοί της Μεγίστης Λαύρας τιμούν επίσης την 1 ^η Οκτωβρίου και την Παναγία Κουκουζέλισσα. Η Μονή βρίσκεταιλίγο βορειότερα του νοτιανατολικού άκρου της χερσονήσου του Άθω, σε υψόμετρο 40μ. πάνω σε βραχώδες επίπεδο. Απέχει 1,5 ώρα από τις Καρυές με αυτοκίνητο και γύρω στις 7 ώρες περίπου πεζοπορία, ενώ από την ακτή είναι 20’. 

Είναι πρώτη στην ιεραρχία των αγιορείτικων μονών και η μεγαλύτερη σε έκτασηκαι συνδέεται με την αρχή του οργανωμένου βίου στο Άγιον Όρος του οποίου αποτελεί και το αρχαιότερο παράδειγμα. Οι υλικοί πόροι για το κτίσιμο της Μονής Λαύρας (=πολυάριθμο μοναστήρι) το 963μ.Χ. προσφέρθηκαν από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά. Λίγο μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα άμεση βοήθεια για την υλοποίηση του σχεδίου έδωσε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής. Η Μονή διαδοχικά άνθησε και παράκμασε , γνώρισε επιθέσεις, πυρπολήσεις και λεηλασίες από πειρατές, ληστές και τα μισθοφορικά αποβράσματα που επέστρεψαν από τις Σταυροφορίες. Τον 11 ο αι. υπήρχαν σχεδόν 700 μοναχοί στη Μεγίστη Λαύρα. Ο αριθμός τους στη συνέχεια μειώθηκε δραματικά και στα μέσα του 17 ου αι. είχαν απομείνει μόνο πέντε μοναχοί. Αδιέξοδο στην πιεστική κρίση των συσσωρευμένων χρεών της έδωσε το 1655 ο πατριάρχης Διονύσιος Γ’ ο οποίος κληροδότησε την προσωπική του περιουσία στη Μονή.

Το Καθολικό της Μονής που κτίστηκε την περίοδο 963-1003 (10 ο αιώνα) αποτελεί το πρότυπο των αγιορείτικων ναών. Επιστεγάζεται μ’ έναν μεγάλο τρούλο – που συμβολίζει τα ουράνια – και στηρίζεται σε τέσσερις κίονες. Τα κεντρικό μέρος είναι πλούσια διακοσμημένο με τοιχογραφίες του κρητικού αγιογράφου Θεοφάνη, η παλαιότερη των οποίων χρονολογείτε το 1535. Οι τοίχοι και η οροφή του νάρθηκα και του εξωνάρθηκα αγιογραφήθηκαν το 1854. Απέναντι από το καθολικό η Τράπεζα με αγιογραφίες, η παλαιότερη των οποίων χρονολογείται από το 1512. Αριστερά του Καθολικού βρίσκεται ο Τάφος του Οσίου Αθανασίου σ’ ένα εκκλησάκι που τιμάται στο όνομα των 40 Μαρτύρων. Πίσω από τον Καθολικό βρίσκεται η βιβλιοθήκη, η πλουσιότερη στο Άγιον Όρος, που περιέχει το παλαιότερο χειρόγραφο με μεγαλογράμμητη γραφή που υπάρχει το Όρος Άθως. Η βιβλιοθήκη επίσης διαθέτει 20.000 και πλέον έντυπα βιβλία, 2.500 χειρόγραφα, πολύτιμα έγγραφα υπογεγραμμένα από αυτοκράτορες, πατριάρχες και σουλτάνους καθώς επίσης 1650 ελληνικούς κώδικες από τους οποίους οι 650 είναι σε μεβράνη.

Η Μονή μέσα στο χώρο της αποτελείται από 15 παρεκκλήσια, ενώ έξω από αυτόν υπάρχουν άλλα 19 και στο βουνό άλλα 5 Καθίσματα (χώροι που παρέχονται σ’ έναν μοναχό για όλη του τη ζωή). Στη Μονή Μεγίστης Λαύρας ανήκουν οι Σκήτες (μικρά εξαρτήματα των μονών)της Αγίας Άννας, του Τίμιου Προδρόμου των Καυσοκαλυβίων, μικροί οικισμοί στη έρημο καθώς και 40 Κελιά (κτίσματα δύο έως έξι μοναχών, που ζουν σ’ ένα μικρό σπίτι με το δικό του παρεκκλήσι).Πριν την είσοδο του ναού υπάρχει μία φιάλη για την τέλεση του Αγιασμού κάθε αρχή του μηνός και η οποία κτίστηκε το 1060.

ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ:

Στο σκευοφυλάκιο της Μονής Λαύρας διατηρούνται εξαιρετικά πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη, χρυσοκέντητα άμφια, εικόνες – 4 πολύτιμες εικόνες υπενδεδυμένες με χρυσό που δωρίθηκαν από τους αυτοκράτορες Ανδρόνικο Α’ και Αλέξιο Α’ Κομνηνό μία εικόνα είναι του Σωτήρος που ανάγεται στα 843 και του Ιωάννου του Θεολόγου. Αξιοσημείωτες είναι επίσης η εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου της <<Κουκουζέλισσας>> που αποτελεί την κυριότερη εικόνα της Μονής, η αγία εικόνα της Θεοτόκου <<Κτιτορική>>, η εικόνα του θαύματος που έγινε από τον Άγιο Αθανάσιο και η εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου της <<Οικονόμισσας>>, δισκοπότηρα με πολύτιμες πέτρες και εμβλήματα των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. Άλλα πολύτιμα κειμήλια είναι το στέμμα και ο ΄΄σάκκος’’ του Νικηφόρου Φωκά, ένα αυτοκρατορικό ένδυμα διακοσμημένο με πολύτιμες πέτρες. Τέλος διατηρείται με σεβασμό και η σιδερένια βέργα.

ΕΙΚΟΝΑ ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΙΣΣΑ

Πήρε το όνομα της από τον Ιωάννη τον επονομαζόμενο Κουκουζέλη που γεννήθηκε τον 12 αι. στο Δυρράχιο. Τον ονόμασαν Κουκουζέλη, καθώς προερχόταν από φτωχή οικογένεια, πάντα έτρωγε κουκιά και ζέλια δηλαδή χόρτα. Όταν ήρθε στην Κωνσταντινούπολη γράφτηκε στην αυτοκρατορική σχολή και χάρις στην ωραία φωνή του απέσπασε την εύνοια του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’. Ο Ιωάννης παρ’ όλες τις τιμές που απολάμβανε ήθελε να μονάσει και να αφιερώσει αποκλειστικά τη ζωή του στο Θεό. Και αφού έμαθε πως αυτοκράτορας ήθελε να τον παντρέψει με μία πριγκίπισσα για να μην φύγει από την Αυλή αποφάσισε να φύγει από την Κων/πολη. Ο Ιωάννης κατέφυγε στο Άγιον Όρος πήγε στη Μονή Αγίας Λαύρας και παρακάλεσε να τον δεχτούν ως μοναχό. Ανέλαβε ως διακονία να βόσκει τα ζώα της Μονής και με αυτό το διακόνημα εξασφάλισε και την ποθητή του ησυχία αλλά και την τήρηση της ανωνυμίας του. Καθώς πάντα ήθελε να αφιερώσει τη ζωή του στο Θεό, έψελνε με τέτοια κατάνυξη και γλυκύτητα ώστε ακόμα και τα ζώα καθηλώνονταν ακούγοντάς τον. Μία μέρα ένας ερημίτης άκουσε τον Ιωάννη να ψάλλει και βλέποντας το εξαίσιο θέαμα να τον ακούνε τα ζώα με τέτοια προσήλωση έτρεξε στον ηγούμενο και του ανήγγειλε με θαυμασμό το γεγονός. Τότε ο Ιωάννης πήγε ακούσια στον ηγούμενό του και ησύχαζε σε ένα κελί και τις Κυριακές ερχόταν και έψελνε στο δεξί χορό. Μία μέρα, κουρασμένος , αποκοιμήθηκε μέσα στο ναό και τότε παρουσιάστηκε η Παναγία και του είπε να συνεχίσει να ψάλλει και δεν θα τον εγκαταλείψει αλλά θα τον ανταμείψει στους ουρανούς για τους ύμνους του. Όταν ξύπνησε ο Ιωάννης βρήκε στην παλάμη του ένα χρυσό νόμισμα το οποίο, βαθιά ταραγμένος, με ευσέβεια το τοποθέτησε στη θαυματουργή εικόνα και η οποία τελούσε εξαίσια θαύματα. Έκτοτε λοιπόν ο Ιωάννης ακόμα πιο πρόθυμα εκτελούσε το έργο του, ψάλλοντας ευλαβικά και με κατάνυξη τόσο πολύ και για ατελείωτες ώρες, ώστε τα πόδια του σάπισαν από την πολύωρη ορθοστασία. Λέγεται ότι πάλι εμφανίστηκε η Παναγία μπροστά του και τον θεράπευσε από την αρρώστια. Οι μοναχοί της Μεγίστης Λαύρας τιμούν την Παναγία Κουκουζέλισσα την 1η Οκτωβρίου.

ΑΞΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ:

Στη Μονή αυτή αξίζει να δουν οι επισκέπτες τις τοιχογραφίες του Θεοφάνη του Κρητός στο Καθολικό που ανάγονται στο1535και στη Τράπεζα (1527), καθώς και τον τάφο του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, επίσης στο Καθολικό. Άξια επίσης ιδιαίτερου θαυμασμού είναι η "φιάλη", το πλούσιο σκευοφυλάκιο και το εικονοφυλάκιο όπως επίσης και το ιστορικό "βαγεναριό" (= κελάρι) με τα τεράστια βαρέλια αποθήκευσης κρασιού ("παραβούτες").

Σήμερα το Μοναστήρι φιλοξενεί περίπου 320 μοναχούς και δίνει τη δυνατότητα διανυκτέρευσης σε ορισμένο αριθμό επισκεπτών που έχουν αιτηθεί τη συγκεκριμένη εξυπηρέτηση εκ των προτέρων.