Η Ιερά Μονή Κασταμονίτου εορτάζει την μνήμη του Πρωτομάρτυρα Στεφάνου στις 27 Δεκεμβρίου. Για την ίδρυση της Μονής δεν υπάρχει κάποια επιβεβαιωμένη μαρτυρία καθώς όλα τα σχετικά έγγραφα έχουν καταστραφεί. Ως κτήτορας πάντως μέσω εγγράφου του 11^ου αιώνα αναφέρεται ο Ιλαρίων Κασταμονίτης . 

Η μονή βρίσκεται κοντά στη Μονή Ζωγράφου σε απόσταση 50’ από τη παραλία, σε υψόμετρο 200μ. σύμφωνα με τις ιστορίες ίδρυσης της υπάρχουν οι εξής εκδοχές, η πρώτη αφηγείται την ανέργεση ενός ναού από τον αυτοκράτορα Μεγάλο Κωνσταντίνο και τον γιό του Κωνστάντιο τον 4^ο αιώνα. Άλλες πηγές συνδέουν την ίδρυση της με κάποιο μοναχό από την Κασταμονή της Μικράς Ασίας , για τον οποίο λέγεται ότι έκτισε τη Μονή στο σημείο που ίσως υπήρχε η αρχαία πόλη Θύσσος. Η πρώτη επιβεβαιωμένη μαρτυρία για την ύπαρξη της Μονής χρονολογείται στα τέλη του 11^ου αιώνα και βρίσκεται σε ένα έγγραφο του 1097 το οποίο αναφέρει τον ηγούμενο Ιλαρίων Κασταμονίτη (πιθανόν κτήτορα της Μονής).

Ως Μονή Κασταμονίτου αναφέρεται σε χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ιωάννη Α΄ του Παλαιολόγου και σε χρυσόβουλο του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου όπως επίσης αναφέρεται και στο Γ’ Τυπικό (1393). Βρίσκεται στην 20^η θέση των αγιορείτικων μονών. Το 1288 μετά τις καταστροφές που δέχτηκε από Καταλανούς μισθοφόρους μεγάλη οικονομική βοήθεια πρόσφερε ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος. Μεγάλη ήταν επίσης η οικονομική ενίσχυση της πριγκίπισσας Άννας της Φιλανθρωπινής καθώς και του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου και του Σέρβου ηγεμόνα Γεώργιο Βράνκοβιτς. Ο Σέρβος στρατηγός Ράντιτς επίσης δώρισε σημαντικά ποσά στη Μονή. Μετά τον 16^ο αιώνα Η Μονή βρέθηκε σε οικονομική δυσπραγία εξαιτίας πάλι κάποιας πυρκαγιάς που κατέστρεψε τιε εγκαταστάσεις της και η κατάσταση αυτή φαίνεται ότι συνεχίστηκε μέχρι το τέλος του 18^ου αιώνα, όπου αρχίζει νέα περίοδος ακμής. Το 1799 παρουσιάστηκε οικονομική βοήθεια όταν ο πατριάρχης Νεόφυτος την μετέτρεψε σε κοινοβιακή Μονή. Στα επόμενα χρόνια εμφανίστηκαν νέοι ευεργέτες όπως η Βασιλική του Αλή Πασά. Ένα από τα πολύτιμα δώρα που έκανε ήταν Ευαγγελιστάριο που διατηρείται στο ιερό του ναού. Από το 1835 η οικονομική κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται χάρη στις πρωτοβουλίες του Συμεών από τα Στάγειρα. Η Μονή διαθέτει 4 παρεκκλήσια εντός και 4 εκτός, 1 Κάθισμα και 1 Κελί στις Καρυές.

Το Καθολικό οικοδομήθηκε στα 1860-1867 πάνω στα ερείπια του παλιού ναού και δεν έχει τοιχογραφηθεί. Η Τράπεζα χωρίς τοιχογραφίες και αυτή βρίσκεται στη δυτική πτέρυγα.

Η βιβλιοθήκη περιέχει 110 χειρόγραφα, 14 περγαμηνές και πάνω από 1.000 παλαιότυπα.

ΚΕΙΜΗΛΙΑ-ΕΙΚΟΝΕΣ

Στο σκευοφυλάκιο βρίσκονται επίσημα έγγραφα, χρυσές και αργυρές σφραγίδες, ένα κομμάτι Τίμιου Ξύλου, ξυλόγλυπτοι σταυροί, λειτουργικά σκεύη, ιερά λείψανα και ιερά άμφια. Στις εικόνες που βρίσκονται εκεί υπάρχουν τρεις θαυματουργές που είναι η εικόνα του Αγίου Στεφάνου (8^ος αιώνας), η εικόνα της Παναγίας της Αντιφωνήτριας και η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας δώρο της πριγκίπισσας Άννας της Φιλανθρωπινής.

ΑΞΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

Στη Μονή αυτή αξίζει να δουν οι επισκέπτες στο καθολικό την εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, καθώς και τις τοιχογραφίες στο παρεκκλήσιο της Παναγούδας, που ανάγονται στο 1670.